1880
Afkondiging van krygswet in die ZAR:
“Martial Law” word “Martjie Louw”
Die gebruik om deur vervorming van ‘n persoon se naam of ‘n gebeurtenis, dikwels met ‘n bewuste ironiese bedoeling, om daardeur ‘n persoon se aansien en status te verlaag, of aan te dui welke afkeer daar jeens iemand bestaan het, kom ook in die Suid-Afrikaanse geskiedenis voor. Dit is veral so wanneer die burgers direk geraak is, bv. Deur anneksasie. Rondom die anneksasie van die ZAR in 1877 en die daaropvolgende Vryheidsoorlog, het heelwat van hierdie volksetimologieë ontstaan en was dit veral Britse amptenare en militêre gesagvoerders wat die voorwerpe van Afrikaner-ironie was. Na die onverwagte anneksasie van die ZAR deur sir T. Shepstone in 1877, verwerf hy die naam Duiwel-se-Slypsteen of Die-ou-vuilis-slypsteen. Die Kaapse goewerneur en Britse hoë kommissaris, sir Bartle Frere, wat na die Kaap gestuur is om die federasie van Suider-Afrika na 1877 te bewerkstellig, is na verwys as Bottelbier, terwyl W.E. Gladstone, Britse premier tydens die Vryheidsoorlog van 1880 – 1881, Gladsteen genoem is. Owen Lanyon, wat met die uitbreek van die oorlog administrateur van Transvaal was en om verskeie redes ongewild was, het die naam Ouwyn Langjan gekry. Op 20 Desember 1880 het ‘n kommando onder kmdt. Frans Joubert (Frans Held) die Britse troepe, onder lt. –kol. P.R. Anstruther, beslissend by Bronkhorstspruit verslaan. By ontvangs van hierdie nuus, het Lanyon op 21 Desember 1880 krygswet (martial law) oor die hele Transvaal afgekondig – ‘n daad waaraan die burgers, met klaarblyklike weinige ontsag daarvoor, die meisienaam Martjie Louw gegee het. Ook Britse amptenare en militêre gesagvoerders in die Engelse oorlog het deurgeloop. Met die uitbreek van die oorlog, is sir Redvers Buller as hoof van die Britse magte in Suid-Afrika aangestel – spoedig was hy hier te lande bekend as Rooiversbul. Lord Roberts het Buller opgevolg en hier is, na aanleiding van sy militêre suksesse in Kandahar, Indië na hom verwys as Roberts van Kandaar is nie Roberts van Kan-hier. Na die oorlog, toe die repatriasie (repatriation) van Boere-krygsgevangenes aan die gang was, is daarna verwys as rypatrys.
1900
Die Kitchener-memorandum oor die oprigting van Konsentrasiekampe
Die totstandkoming van Konsentrasiekampe in Suid-Afrika tydens die Engelse-Oorlog, waardeur ‘n bykans onuitwisbare letsel op die Afrikanervolk gelaat is, was in hoofsaak ‘n uitvloeisel van die beleid van brandstigting en verwoesting wat deur die Britse militêre owerheid in werking gestel is. Hierdeur is die nie-vegtende deel van die bevolking in die Republieke by die oorlog betrek, en die Britse owerheid was van oortuiging dat die aantasting van hul vroue en kinders die Boeremagte tot oorgawe sou dwing. Die wegvoering van die vroue en kinders na kampe sou voorts ‘n einde bring aan die bevoorrading van die Boeremagte deur die vroue op die plaas. Alles faktore wat ‘n spoedige einde van die oorlog in die hand moes werk. Vyftig Konsentrasiekampe, waarin tot 110 000 mense oor ‘n tydperk van minder as twee jaar gehuisves was, het gevolglik van die einde van 1900 af tot in 1902 tot stand gekom. Die inwonertal van die Konsentrasiekampe was byna vier keer meer as die getal krygsgevangenes wat hier te lande en oorsee in kampe aangehou is. Anders as in die krygsgevangenekampe, waar die sterftesyfer relatief laag was, was die toestand in die Konsentrasiekampe so haglik dat die sterftesyfer die hoogte ingeskiet het. Benewens die 1 676 mans bo die ouderdom van 16 jaar wat in die Konsentrasiekampe oorlede is, het 26 370 vroue en kinders in minder as twee jaar hier omgekom. Daarteenoor het slegs 6 189 burgers in die oorlog gesneuwel of as gevolg van siekte te velde of as krygsgevangenes gesterf. Die Engelse het hierdie hoë sterftesyfer hoofsaaklik aan die sogenaamde onhigiëniese leefwyse van die kamp inwoners self toegeskryf. Terwyl swak mediese dienste, ondoeltreffende huisvesting en gebrekkige voedsel rantsoene as oorsake aanvanklik geheel en al buite rekening gelaat is. Waar dit in die Konsentrasiekampe grootliks om ‘n stryd om oorlewing gegaan het, het die kamplewe min wat opwindend was aan sy inwoners gebied. Die bywoning van kerkdienste en die beoefening van hul godsdiens was die enigste geestelike aktiwiteit waaraan die inwoners deelgeneem het. Kamp arbeid is nie op groot skaal bedryf nie, deels as gevolg van die probleme wat bestaan het om genoegsame grondstowwe aan die kampe te voorsien. Die gevolg was dat, behalwe die versorging van hul gesinne, die inwoners min gehad het waarmee hulle hul nuttig kon besig hou. Vir die kinders in die kampe is skole opgerig waar hulle onderrig ontvang het. Die voertaal was egter Engels, want die Britse owerheid het hierin ‘n geleentheid gesien om die Afrikanerkind te verengels. So maklik was dit egter nie om die Afrikaner van sy taal en geestesgoedere te vervreem nie. Die oorgrote meerderheid van die kamp bevolking was Afrikaanssprekend en Afrikaans was die taal wat in die kampe gepraat is. Om die lewe vir die inwoners nog ondraagliker te maak, is in die meeste kampe afsonderlike straf kampies, opgerig, waarin “opstandige” vroue ‘n paar dae lank aangehou kon word. Maar te midde van al die vernedering en ontberinge wat hulle in die kampe moes verduur, was dit die Afrikanervrou wat enduit vas kon bly staan, en wat ter wille van onafhanklikheid hul mans en seuns aangespoor the om die stryd voort te sit. Die veroweraar se oogmerk om deur die lyding van die vrou en kind die Boeremagte se weerstand op die slagveld te breek, en hulle tot oorgawe te dwing, het nie geslaag nie. Deur hul dapperheid, moed en opoffering ter wille van ‘n ideaal, het die Afrikanervrou gedurende die Engelse Oorlog waarlik as heldin na vore getree. aka fak Dr C.M. Bakkes
Afkondiging van krygswet in die ZAR:
“Martial Law” word “Martjie Louw”
Die gebruik om deur vervorming van ‘n persoon se naam of ‘n gebeurtenis, dikwels met ‘n bewuste ironiese bedoeling, om daardeur ‘n persoon se aansien en status te verlaag, of aan te dui welke afkeer daar jeens iemand bestaan het, kom ook in die Suid-Afrikaanse geskiedenis voor. Dit is veral so wanneer die burgers direk geraak is, bv. Deur anneksasie. Rondom die anneksasie van die ZAR in 1877 en die daaropvolgende Vryheidsoorlog, het heelwat van hierdie volksetimologieë ontstaan en was dit veral Britse amptenare en militêre gesagvoerders wat die voorwerpe van Afrikaner-ironie was. Na die onverwagte anneksasie van die ZAR deur sir T. Shepstone in 1877, verwerf hy die naam Duiwel-se-Slypsteen of Die-ou-vuilis-slypsteen. Die Kaapse goewerneur en Britse hoë kommissaris, sir Bartle Frere, wat na die Kaap gestuur is om die federasie van Suider-Afrika na 1877 te bewerkstellig, is na verwys as Bottelbier, terwyl W.E. Gladstone, Britse premier tydens die Vryheidsoorlog van 1880 – 1881, Gladsteen genoem is. Owen Lanyon, wat met die uitbreek van die oorlog administrateur van Transvaal was en om verskeie redes ongewild was, het die naam Ouwyn Langjan gekry. Op 20 Desember 1880 het ‘n kommando onder kmdt. Frans Joubert (Frans Held) die Britse troepe, onder lt. –kol. P.R. Anstruther, beslissend by Bronkhorstspruit verslaan. By ontvangs van hierdie nuus, het Lanyon op 21 Desember 1880 krygswet (martial law) oor die hele Transvaal afgekondig – ‘n daad waaraan die burgers, met klaarblyklike weinige ontsag daarvoor, die meisienaam Martjie Louw gegee het. Ook Britse amptenare en militêre gesagvoerders in die Engelse oorlog het deurgeloop. Met die uitbreek van die oorlog, is sir Redvers Buller as hoof van die Britse magte in Suid-Afrika aangestel – spoedig was hy hier te lande bekend as Rooiversbul. Lord Roberts het Buller opgevolg en hier is, na aanleiding van sy militêre suksesse in Kandahar, Indië na hom verwys as Roberts van Kandaar is nie Roberts van Kan-hier. Na die oorlog, toe die repatriasie (repatriation) van Boere-krygsgevangenes aan die gang was, is daarna verwys as rypatrys.
1900
Die Kitchener-memorandum oor die oprigting van Konsentrasiekampe
Die totstandkoming van Konsentrasiekampe in Suid-Afrika tydens die Engelse-Oorlog, waardeur ‘n bykans onuitwisbare letsel op die Afrikanervolk gelaat is, was in hoofsaak ‘n uitvloeisel van die beleid van brandstigting en verwoesting wat deur die Britse militêre owerheid in werking gestel is. Hierdeur is die nie-vegtende deel van die bevolking in die Republieke by die oorlog betrek, en die Britse owerheid was van oortuiging dat die aantasting van hul vroue en kinders die Boeremagte tot oorgawe sou dwing. Die wegvoering van die vroue en kinders na kampe sou voorts ‘n einde bring aan die bevoorrading van die Boeremagte deur die vroue op die plaas. Alles faktore wat ‘n spoedige einde van die oorlog in die hand moes werk. Vyftig Konsentrasiekampe, waarin tot 110 000 mense oor ‘n tydperk van minder as twee jaar gehuisves was, het gevolglik van die einde van 1900 af tot in 1902 tot stand gekom. Die inwonertal van die Konsentrasiekampe was byna vier keer meer as die getal krygsgevangenes wat hier te lande en oorsee in kampe aangehou is. Anders as in die krygsgevangenekampe, waar die sterftesyfer relatief laag was, was die toestand in die Konsentrasiekampe so haglik dat die sterftesyfer die hoogte ingeskiet het. Benewens die 1 676 mans bo die ouderdom van 16 jaar wat in die Konsentrasiekampe oorlede is, het 26 370 vroue en kinders in minder as twee jaar hier omgekom. Daarteenoor het slegs 6 189 burgers in die oorlog gesneuwel of as gevolg van siekte te velde of as krygsgevangenes gesterf. Die Engelse het hierdie hoë sterftesyfer hoofsaaklik aan die sogenaamde onhigiëniese leefwyse van die kamp inwoners self toegeskryf. Terwyl swak mediese dienste, ondoeltreffende huisvesting en gebrekkige voedsel rantsoene as oorsake aanvanklik geheel en al buite rekening gelaat is. Waar dit in die Konsentrasiekampe grootliks om ‘n stryd om oorlewing gegaan het, het die kamplewe min wat opwindend was aan sy inwoners gebied. Die bywoning van kerkdienste en die beoefening van hul godsdiens was die enigste geestelike aktiwiteit waaraan die inwoners deelgeneem het. Kamp arbeid is nie op groot skaal bedryf nie, deels as gevolg van die probleme wat bestaan het om genoegsame grondstowwe aan die kampe te voorsien. Die gevolg was dat, behalwe die versorging van hul gesinne, die inwoners min gehad het waarmee hulle hul nuttig kon besig hou. Vir die kinders in die kampe is skole opgerig waar hulle onderrig ontvang het. Die voertaal was egter Engels, want die Britse owerheid het hierin ‘n geleentheid gesien om die Afrikanerkind te verengels. So maklik was dit egter nie om die Afrikaner van sy taal en geestesgoedere te vervreem nie. Die oorgrote meerderheid van die kamp bevolking was Afrikaanssprekend en Afrikaans was die taal wat in die kampe gepraat is. Om die lewe vir die inwoners nog ondraagliker te maak, is in die meeste kampe afsonderlike straf kampies, opgerig, waarin “opstandige” vroue ‘n paar dae lank aangehou kon word. Maar te midde van al die vernedering en ontberinge wat hulle in die kampe moes verduur, was dit die Afrikanervrou wat enduit vas kon bly staan, en wat ter wille van onafhanklikheid hul mans en seuns aangespoor the om die stryd voort te sit. Die veroweraar se oogmerk om deur die lyding van die vrou en kind die Boeremagte se weerstand op die slagveld te breek, en hulle tot oorgawe te dwing, het nie geslaag nie. Deur hul dapperheid, moed en opoffering ter wille van ‘n ideaal, het die Afrikanervrou gedurende die Engelse Oorlog waarlik as heldin na vore getree. aka fak Dr C.M. Bakkes
No comments:
Post a Comment